Mało popularną rośliną w fitoterapii polskiej jest ruta ogrodowa (zwyczajna), która jest opisywana w wielu publikacjach, jednakże mniej stosowana. Owszem w dawnych czasach w Polsce była polecana i stosowana, obecnie w praktyce jest raczej pomijana.

Można ją uprawiać w ogrodzie. Trudno jest w Polsce znaleźć surowiec dobrej jakości. Z reguły spotykam w handlu ziele z dużym udziałem starych i zdrewniałych części rośliny, zebrane w nieodpowiedniej porze i źle wysuszone oraz zapakowane. Skutkiem tego jest ziele zwietrzałe z małą zawartością olejku eterycznego. Tymczasem dobrej jakości ziele jest pachnące, miękkie, mocne w smaku. Smak ma gorzkawo-korzeny, ostrawy, zapach balsamiczny, dlatego jest to również cenna roślina przyprawowa, dodawana do mięsa (np. dziczyzny), marynat, sałatek i niektórych sosów. Ruta służy również do aromatyzowania wódek, likierów i win. Dziko rośnie w Europie Południowej. Jeśli chcemy ją stosować jako przyprawę należy zbierać jedynie liście ruty.

Ziele ruty jako surowiec pozyskiwany jest z gatunku ruta zwyczajna – Ruta graveolens L., z rodziny rutowatych Rutaceae. Zawiera kumaryny (umbeliferon, herniaryna, psoralen, bergapten, rutaryna, ksantotoksyna, izoimperatoryna, izopimpinelina, ksantyletyna), flawonoidy (rutyna C₂₇H₃₀O₁₆ 2-5%), alkaloidy 0,2% (graveolin, graveolinin, skimmianin, okusaginin, diktamnin); olejek eteryczny 0,7% (limonen, pinen, nonanon-2, undekanon-2), lignany (sawinina), gorycze, garbniki. 2-undekanon określany jest również nazwą ketonu metylowo-nonylowego. Ma spore zastosowanie w perfumerii.

Ruta działa niewątpliwie wzmacniająco. Z jednak strony usuwa objawy histerii, z drugiej jednak usuwa objawy znużenia i ospałości, szczególnie w postaci intraktu. Dostarcza łatwo przyswajalnej witaminy P (bioflawonoidy), która przedłuża i wzmaga działanie witaminy C, wzmacnia i uszczelnia śródbłonki naczyń krwionośnych i zapobiega plamicom naczyniowym. Witamina P w naturalnej formie jest aktywna farmakologicznie i fizjologicznie, w przeciwieństwie do witaminy P syntetycznej. Syntetyczną witaminę P cechuje bardzo mała przyswajalność. Niektóre formy są wręcz wydalane w postaci niezmienionej.

Zastosowanie ruty w medycynie naturalnej jest szerokie: zaburzenia menstruacyjne, bóle miesiączkowe, kruchość naczyń krwionośnych, katar sienny, zaburzenia trawienia, niestrawność, nadciśnienie, palpitacje serca, choroba wieńcowa, artretyzm. Stany zapalne jamy ustnej i gardła, dziąseł, częste krwawienia z nosa. Stany zapalne naczyniówki.

W kosmetologii wyciągi z ruty (napar, spirytus na nalewce, okłady z naparu lub rozwodnionego intraktu) mogą być użyte w leczeniu plamic naczyniowych, teleangiektazji, trądziku różowatego i łojotoku.

Równocześnie wkrótce po zastosowaniu ruty (doustne lub na skórę) nie należy wystawiać się na bezpośrednie działanie promieni słonecznych, bowiem działa ona fotouczulająco.

Wodne i alkoholowe wyciągi z ruty działają spazmolitycznie, odtruwająco, żółciopędnie, uspokajająco, moczopędnie, przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, hipotensyjnie i przeciwmiażdżycowo. Przetwory z ruty nie mogą być stosowane u kobiet w ciąży. U niektórych osób występuje uczulenie na składniki olejku eterycznego ruty.

Napar rutowy – Infusum Rutae: 1 łyżka rozdrobnionego ziela zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 100 ml.

Intrakt z ruty – Intractum Rutae: 1 część świeżego mielonego ziela zalać 5 częściami gorącego alkoholu 40-60%, pozostawić do wytrawienia na 7 dni, po czym przefiltrować. Zażywać doustnie 2-3 razy dziennie po 5 ml w 100 ml wody.

Na zakończenie zacytuję opisy zastosowania ruty w medycynie pochodzące z końca XIX wieku:

„Pobudza i wzmacnia trawność, dodaje apetytu, podnieca nerwy, wygania wiatry, uśmierza bóle porodowe.

Herbata z ruty bardzo dobra przeciw napływom krwi do głowy, zawrotom, słabemu trawieniu, brakowi apetytu, biciu serca, stanom skurczowym, padaczce, histerji, zastojowi miesiączki. Olejek ruciany, wydobywany z liści służy szczególniej w histerji, zastoju miesiączkowania i dla wypędzenia robaków. Dr Walser zaleca celem spędzenia robaków mieszać ziele lub nasiona ruty z piołunem i wrotyczem, środek, jak pisze, częstokroć ze skutkiem używany.

Zamiast herbaty poleca Kneipp także rutę zalaną okowitą (dawna nazwa zwykłej wódki, przyp.) lub oliwą, brać dziennie po 10-12 kropel na cukrze. Szczególnie przeciw histerycznym kurczom żołądka używano olejku rucianego, kroplami branego w białem winie, z dobrym skutkiem.

Ziele ruty na czoło przywiązane usuwa histeryczny ból głowy.

Zewnętrznie używa się ruty do podniecających łaźni i okładów, także do wlewek. Dobra też do płukanek gardła i do wód na oczy.

Świeże listki dodane do sałat lub w siekance posypane na chleb z masłem cenią jako przyprawę pobudzającą trawienie.

Ruta w medycynie ludowej używana jako środek poronny. Zalecana w leczeniu nieżytów żołądka. Do zwalczania pasożytów przewodu pokarmowego. W leczeniu padaczki, a nawet anginy. Wreszcie do oczyszczania nerek i dróg moczowych”. (Oesterlen 1861, Czarnowki 1905, Oertel-Bauers 1908, Müller 1923).