CO TO JEST YERBA MATE?

Yerba Mate to suszone liście (często wraz z drobnymi patyczkami) ostrokrzewu paragwajskiego (łac. ilex paraguariensis). Ostrokrzew paragwajski jest rośliną występującą dziko jedynie między 18 i 30 równoleżnikiem w Ameryce Południowej: między Oceanem Atlantyckim na wschodzie do rzeki Paraguay na zachodzie oraz w dorzeczu rzeki Parana i Uruguay. Cały region występowania ostrokrzewu zamyka się w granicach północno-wschodniej Argentyny, Paragwaju i południowej Brazylii. Próby uprawy ostrokrzewu na terenie Azji i Afryki nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Ostrokrzew paragwajski jest rośliną drzewiastą średniej wielkości, pojedyncze okazy mogą osiągać do kilkunastu metrów wysokości. Ilex paraguariensis ma twarde, lśniące liście o ząbkowanych krawędziach – pozostają one zielone na roślinie przez trzy lata. Kwitnie między październikiem, a grudniem. Owocami są niewielkie jagody dojrzewające pomiędzy styczniem, a marcem. Pierwsze zbiory liści są możliwe już po 3 latach od wysadzenia sadzonek.

 

Ostrokrzew paragwajski jest dopiero w początkowej fazie udomowienia. Obecne formy uprawne niewiele różnią się od roślin dziko rosnących. Jednak od kilkudziesięciu lat trwają intensywne prace hodowlane mające na celu zwiększenie plonu liści i zawartości w nich kofeiny, obniżenie zawartości saponin i zwiększenie odporności na choroby. Na rynku Ameryki Południowej dostępnych jest ponad 200 marek pod jakimi jest sprzedawana Yerba Mate. Każda z tych marek różni się swoim charakterem uzyskanym poprzez inne metody przetworzenia, co ma znaczący wpływ na smak i właściwości naparu. Obecnie ostrokrzew paragwajski jest składnikiem codziennej diety u milionów konsumentów na całym świecie. 

HISTORIA YERBA MATE

Za pierwszych „mateistów” można uznać Indian Guarani, zamieszkujących dorzecze rzeki Paragwaj. Indianie ci bardzo cenili zielarstwo. Spożywali oni yerba matę zarówno pod postacią naparu, jak również żuli jej liście. Dzięki energetyzującym właściwościom rośliny, Indianie doskonale radzili sobie ze zmęczeniem. Dla żyjącego w trudnych warunkach ludu Guarani, bardzo ważne okazało się również działanie hamujące apetyt. Jezuickie podania donoszą, że Indianie potrafili obejść się bez jedzenia nawet przez kilka dni, spożywając jedynie napar z yerba mate i żując liście rośliny. U Indian Guarani picie yerba mate związane było ze ściśle przestrzeganym obrządkiem. Zaparzenie celebrowane było przez mistrza ceremonii zwanego “matero” lub “cebador”. Podawał on naczynie (mate) kolejno osobom, uwzględniając stopień ich godności. W ten sposób naczynie krążyło, w takim sam sposób, jak w przypadku Indian Ameryki Północnej fajka pokoju.

 

Drzewo ostrokrzewu paragwajskiego rośnie na żyznej laterytowej ziemi, zwanej przez lud Guarani „ziemią czerwoną”. W miejscach, gdzie bytowały plemiona naturalnym zachowaniem było zrywanie z dziko rosnących drzew cienkich gałązek wraz z liśćmi. Indianie suszyli je nad ogniskiem, a następnie przerabiali na drobny pył. Wśród plemion Guarani napar z yerby, nazywano „caa”.

 

Doskonałe właściwości rośliny zostały docenione również przez Hiszpanów, którzy bardzo cenili podnoszący witalność napar z „wiecznie zielonego krzewu”. Regularną uprawą yerba mate zajęli się Jezuici zakładający swoje misje na terenie Paragwaju. Zakonnicy świadomi właściwości „rozjaśniających umysł i pobudzających ciało”, upatrzyli w tej hodowli doskonały, lukratywny interes. Wkrótce, „herbata Jezuitów” popijana była zarówno przez mieszkańców Ameryki Południowej, jak również starego kontynentu. Przez lata z powodzeniem yerba mata była eksportowana do Europy. Jednak w chwili likwidacji Jezuickich klasztorów, upadły także plantacje wiecznie zielonej rośliny i musiało upłynąć przeszło sto lat, zanim jej właściwości zostały na nowo docenione.

 

Kolejni plantatorzy przez wiele lat walczyli z wieloma przeciwnościami natury, zanim udało im się okiełznać zdziczały już krzew. Pierwszą osobą, której udało się zapanować nad procesem wysiewu yerba mate był Federico Neumann z paragwajskiej kolonii – „Nowa Germania”. Pierwsza plantacja ostrokrzewu została natomiast założona w 1894 roku w San Ignacio w Argentynie, w miejscu, gdzie przez laty Jezuici hodowali swoje krzewy. Jest to słynna plantacja Martin&Cia wraz ze swoim flagowym wyrobem – La Hoją.

 

W Argentynie, kraju będącym obecnie największym producentem yerba mate, do popularyzacji upraw krzewu przyczynił się Carlos Thays. Jako dyrektor ogrodu Botanicznego w Buenos Aires namaczał nasiona ostrokrzewu w gorącej wodzie. Praktykowane dotychczas metody sadzenia tych roślin nie przynosiły zbyt dobrych rezultatów ze względu na bardzo twardą skorupkę, która była skuteczną przeszkodą dla delikatnego kiełka. Sto lat wcześniej, Jezuici w zupełnie inny sposób rozwiązali ten problem. Otóż, nasionami yerba mate karmili drób. W przewodzie pokarmowym ptaków twarde skorupki ulegały zmiękczeniu, natomiast same nasiona pozostawały nietknięte. Na plantacjach mate wysiewano wówczas ptasi kał, pełen spulchnionych nasionek.

 

Bardzo ciekawa historia związana jest próbą eksportu yerba mate na teren Starego Kraju. Wyzwanie podjął Teofil Rudzki wysłany do Warszawy przez Wosia Saporskiego, uznawanego za ojca polskiego osadnictwa w Brazylii. Teofil Rudzki, bardzo gorliwie propagował zalety mate na terenie całego zaboru rosyjskiego. Do Warszawy przyjechał w 1882 roku i w krótkim czasie nawiązał kilka kontaktów handlowych, co zainteresowało władze carskie. Interwencja w sprawie yerba mate wyszła od samego księcia Orłowa. Zainteresowanie kupców tym towarem było na tyle duże, że władze nie mogąc zrobić nic innego w tej gestii, nałożyły na mate cło zaporowe. Było to działanie chroniące dobro kupców rosyjskich, handlujących chińską herbatą. Próby podejmowane przez polskich kupców dla Rosjan było dużym polityczno-ekonomicznym zagrożeniem.

 

WŁAŚCIWOŚCI YERBA MATE

Yerba Mate jest spożywana przez miliony ludzi głównie ze względu na walory pobudzające, poprawiające samopoczucie oraz podnoszące wydolność fizyczną i psychiczną. Działanie psychostymulujące i zwiększające wydajność pracy umysłowej Yerba Mate zawdzięcza głównie zawartości kofeiny (od 0,8 do 2,4% w suchej masie) oraz w mniejszym stopniu zawartości teofiliny i teobrominy (0,065-0,5%). Działanie stymulujące Yerba Mate trwa dłużej niż takie samo działanie kawy i nie ma skutków ubocznych typowych dla kawy. Indianie Guarani stosowali Yerba Mate w celu zlikwidowania uczucia głodu, obecnie badania naukowe potwierdziły, że mate łagodzi łaknienie poprzez blokowanie odpowiednich receptorów w mózgu. Z tego powodu jest szeroko stosowana w różnych dietach i kuracjach odchudzających.

Ważnymi składnikami leczniczymi w Yerba Mate są też: tanina (działa ściągająco i przeciwzapalnie), kwas chlorogenowy, kwas kawowy, terpeny, laktony, witaminy (B1, B2, B6, E, C, karotenoidy), minerały – takie jak wapń, fosfor, żelazo, magnez, potas oraz sód. Bardzo ważną rolę leczniczą w Yerba Mate odgrywają polifenole (w postaci flawonoidów), które mają silne działanie przeciw utleniające i zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób onkologicznych (raka) i układu krwionośnego. 

Badania udowadniają, że Yerba Mate wspomaga system odpornościowy organizmu. Naukowcy twierdzą, że jest to zarówno bezpośrednie działanie przeciwko zarazkom, bakteriom i wirusom, jak również podniesienie poziomu ogólnej odporności organizmu. Odżywcze składniki tej rośliny prawdopodobnie odgrywają tu główną rolę, ale możliwe jest także, że inne czynniki mają na to wpływ, stymulując aktywność białych ciałek krwi. Badania Instytutu Pasteura, przeprowadzone na ostrokrzewie paragwajskim wykazały jego bardzo ważną rolę w procesie regeneracji komórek ludzkiego orgnizmu. Yerba Mate skuteczna jest przy biegunce, zaburzeniach przemiany materii oraz ułatwia trawienie pokarmów. Yerba Mate jest moczopędna i bardzo korzystna w przypadku schorzeń dróg moczowych. Warto wiedzieć, że Yerba Mate większa działanie leków przeciwbólowych, np. ibuprofenu i paracetamolu oraz salicylanów. Yerba Mate nie jest wskazana dla osób z chorobą wrzodową i kobiet w ciąży.

(YerbaMateHurt)